Cây ô dược (Lindera Aggregata): Công dụng và 10 bài thuốc quý hiếm

Cây ô dược là một trong những vị thuốc Đông y quý, thường được sử dụng để cải thiện rối loạn tiểu tiện, rối loạn kinh nguyệt, các vấn đề về tiêu hóa,… Hôm nay, chúng ta hãy cùng tìm hiểu kỹ hơn về những công dụng và cách sử dụng vị thuốc ô dược quý này.

Cây ô dược là gì?

Cây ô dược (Lindera Aggregata) là một loại cây thân gỗ thuộc họ long não (Lauraceae), có tên khoa học là Lindera myrrha Merr. Loại cây này còn được dân gian gọi bằng một số tên gọi khác như ô dược nam, thiên thai ô dược, dầu đắng, bàng kỳ, bàng tỵ, thổ mộc hương, tức ngư khương, kết cốt hương,…

1. Nhận biết cây ô dược

Những đặc điểm giúp nhận biết cây ô dược một cách dễ dàng gồm: (1)

• Cây thân gỗ, chiều cao khoảng 1 – 15m, từ thân cây tỏa ra nhiều cành nhỏ màu đen nhạt.
• Rễ cây có hình thoi, phần giữa phình ra với đường kính từ 1 – 2cm, đầu cong và nhọn. Rễ thường rất cứng, có màu vàng nâu với nhiều vết nứt và nếp nhăn, chiều dài rễ khoảng 10 – 13cm.
• Lá cây có hình bầu dục, gồm một gân chính và 2 gân phụ. Lá thường có chiều dài 6cm và chiều rộng 2cm. Mặt trên của lá có màu xanh bóng và lõm thành rãnh, trong khi mặt dưới có một lớp lông phủ.
• Hoa ô dược có màu hồng nhạt, đường kính khoảng 3 – 4mm và mọc thành từng tán.
• Quả ô dược khi chín có màu đen hoặc đỏ, quả mọng như hình quả trứng và chỉ có 1 hạt.
• Cây thường tỏa ra mùi thơm dễ chịu và có vị đắng đặc trưng.

Cây ô dược (Nguồn ảnh: Internet)

2. Nguồn gốc và phân bổ

Tại Việt Nam, cây ô dược thường mọc nhiều tại địa phương các tỉnh miền Trung (Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh) và miền Bắc (Hòa Bình, Hà Tây).

3. Thành phần hóa học

Cây ô dược có thành phần hóa học rất đa dạng, với những dưỡng chất như Alkaloid linderan, Linderen, Linderaic acid, Linderazulene, Coclorin, Cocculine, Ketone, tinh dầu,…

4. Bộ phận được sử dụng

Bộ phận chính được sử dụng làm dược liệu ở cây ô dược chính là rễ cây và cần đảm bảo phần rễ được thu hoạch phải to, rắn chắc, trơn nhẵn, có màu vàng ngà cùng hương thơm đặc trưng, không bị hư hại bởi mọt. Bạn cần lưu ý đảm bảo rễ không quá già và bị cứng, vì lúc này tác dụng dược lý của rễ đã suy giảm.

Rễ loại cây này có thể được thu hoạch quanh năm nhưng thời điểm tốt nhất là vào mùa thu đông và đầu xuân. Sau khi thu hoạch, rễ sẽ được làm sạch và có thể được chế biến theo một số phương pháp như:

• Cạo sạch vỏ, giữ lấy phần lõi để mài mỏng hoặc sao vàng.
• Ngâm nước và ủ mềm rễ, sau đó thái thành từng lát mỏng rồi đem đi phơi.
• Phơi khô rễ, sau đó ngâm nước trong 1 ngày rồi ủ cho đến khi rễ mềm thì tiến hành thái lát, đem đi sấy hoặc phơi khô.

Để bảo quản rễ hiệu quả, bạn cần giữ trong bình có nắp đậy kín nhằm tránh mối mọt, đồng thời giữ rễ ở nơi khô thoáng, không tiếp xúc với gió và ẩm để tránh rễ bị mốc, hư hại.

Xem thêm: Cây bún (Varuna): tác dụng trị bệnh tiểu tiện nhưng ít người biết

Phân biệt ô dược dược liệu và ô dược khác

Có nhiều loại cây khác cũng có tên là ô dược nhưng không có công dụng làm thuốc nên bạn cần lưu ý những loại cây sau để tránh nhầm lẫn:

• Cây ô dược ở miền Nam: Đây là một loại cây thân cao và không có công dụng trong việc làm thuốc. Nhựa cây thường được sử dụng để trộn hồ xây dựng hoặc làm hương nhang.
• Cây Vệ châu ô dược: Hay còn được gọi là Hoành châu ô dược, tên khoa học là Cocculus Laurifolius DC, là một loại cây thuộc họ dây leo và màu xanh nhạt thường có nhiều ở Trung Quốc và một số địa phương tại Việt Nam.
• Nhiều địa phương còn có sự nhầm lẫn giữa cây ô dược và cây sim rừng nên bạn cần chú ý khi sử dụng các bài thuốc.

Sử dụng cây ô dược chữa bệnh gì?

Dựa theo Đông y và y học hiện đại, cây ô dược có thể được sử dụng để cải thiện những tình trạng bệnh dưới đây.

1. Hỗ trợ điều trị rối loạn tiểu tiện

Nhiều tài liệu Đông y cho thấy, cây ô dược có thể ảnh hưởng đến thận và bàng quang, có tác dụng khứ hàn, thuận khí, ôn thận, tán hàn. Nhờ đó, người bệnh có thể sử dụng các bài thuốc từ vị thuốc này để cải thiện các vấn đề như tiểu nhiều lần do bàng quang hư hàn (nhiễm hàn khí), tiểu đêm, tiểu són,…

Khoa học hiện đại cũng đã nghiên cứu và tìm ra các alkaloids quý (boldine, norboldine, reticuline and linderegatine) và Proanthocyanidin trimer trong Lindera Aggregata có tác dụng kháng viêm và hỗ trợ các triệu chứng rối loạn tiểu tiện.

Một nghiên cứu được thực hiện vào năm 2018 đã cho thấy hiệu quả của Lindera Aggregata trong việc giảm các triệu chứng của Hội chứng bàng quang tăng hoạt (OAB) liên quan đến tần suất đi tiểu, tiểu gấp không tự chủ. (2)

Cây ô dược có thể hỗ trợ cải thiện các triệu chứng rối loạn tiểu tiện ở nam giới

2. Hỗ trợ điều trị rối loạn kinh nguyệt

Cây ô dược có thể được Đông y áp dụng để điều trị tình trạng hàn khí ngưng trệ, từ đó cải thiện hiệu quả tình trạng đau bụng dưới vào thời gian hành kinh. Phụ nữ có thể sử dụng ô dược cùng nhiều vị thuốc khác để góp phần điều hòa kinh nguyệt và giảm các triệu chứng gây khó chịu trong chu kỳ kinh nguyệt.

3. Tác dụng trong trị đau bụng khó tiêu

Theo Đông y, ô dược có tác dụng trong việc điều trị các tình trạng hoắc loạn (thổ tả), khí nghịch gây nôn khi ăn, chướng bụng, đau bụng và khó tiêu.

Nghiên cứu thực hiện trên chó cho thấy, cây ô dược có tác dụng trong việc tăng nhu động ruột và giảm tình trạng đầy hơi. Một nghiên cứu được thực hiện vào năm 2021 trên chuột cũng chứng minh tác dụng của nguyên liệu này trong việc làm giảm các triệu chứng của tình trạng viêm loét đại tràng. (3)

4. Cầm máu nhanh chóng

Bột rễ cây ô dược là nguyên liệu có tác dụng hỗ trợ cầm máu nhờ khả năng tác động lên ion canxi để làm giảm thời gian đông máu.

5. Một số công dụng khác

Ngoài những công dụng trên, cây ô dược còn có thể hỗ trợ điều trị một số vấn đề khác như:

• Tình trạng cam tích ở trẻ em với các biểu hiện như nhẹ cân, chậm lớn, gầy yếu, ăn ngủ kém,…
• Chữa nôn mửa, trúng phong… ở trẻ em.
• Trị giun sán.
• Dùng quả để giảm viêm, chữa ghẻ, mụn loét và vết thương. (4)

Chiết xuất cây ô dược (Lindera Aggregata extract) nay đã có dạng viên nang

Lindera Aggregata extract là chiết xuất cây ô dược, có tác dụng trong việc hỗ trợ cải thiện tình trạng rối loạn tiểu tiện nay đã được bào chế dưới dạng viên nang, giúp việc sử dụng dễ dàng và tiện lợi hơn.

Viên uống Fodex đến từ Mỹ với thành phần Lindera Aggregata extract kết hợp với các dưỡng chất quý từ thiên nhiên như Pygeum Africanum Bark Extract, Crataeva Nurvala Extract, Saw Palmetto Extract, Pumpkin Seed Extract, Horsetail Extract,… có thể mang đến những công dụng chính gồm:

• Ức chế men 5α-reductase, giảm sự chuyển hóa testosterone tự do thành dihydrotestosterone (DHT), giúp các tế bào biểu mô tuyến tiền liệt co lại, hỗ trợ giảm kích thước tuyến tiền liệt.
• Ức chế COX và giảm biểu hiện gen của các yếu tố tiền viêm, hỗ trợ giảm viêm tuyến tiền liệt.
• Ức chế thụ thể alpha-1 trên cơ trơn tuyến tiền liệt giúp giãn cơ trơn, hỗ trợ giảm chèn ép niệu đạo
• Kháng thụ thể muscarinic nhằm giảm sự co thắt của cơ chóp bàng quang, hỗ trợ giảm các triệu chứng đường tiểu dưới.

Lindera Aggregata extract cùng các dưỡng chất khác trong viên uống Fodex cũng đã được chứng minh giúp cải thiện các triệu chứng rối loạn tiểu tiện.

Sử dụng viên uống Fodex 2 lần/ngày (sáng, chiều) sẽ hỗ trợ nam giới trong việc giảm kích thước tuyến tiền liệt tự nhiên, tăng tốc độ dòng tiểu, từ đó cải thiện các triệu chứng rối loạn đường tiểu dưới như tiểu gấp, tiểu nhiều lần, tiểu khó, tiểu kéo dài, tiểu đêm,…; hạn chế tình trạng viêm tuyến tiền liệt là một trong những nguyên nhân gây tăng sinh mô tuyến tiền liệt; từ đó cải thiện đời sống sinh lý và gia tăng chất lượng cuộc sống.

Viên uống Fodex hỗ trợ cải thiện các triệu chứng rối loạn đường tiểu dưới và giảm phì đại lành tính tuyến tiền liệt

Một số bài thuốc hay từ vị thuốc ô dược

Ô dược có vị cay, đắng, tính ôn và không có độc tính. Theo Đông y, vị thuốc ô dược có công dụng khai uất, chỉ thống, thuận khí, khứ hàn, ôn thận, lý nguyên khí và có thể được dùng làm một số bài thuốc chữa bệnh như:

1. Bài thuốc dành cho thận và chứng rối loạn tiểu tiện

Những tình trạng như bàng quang hư hàn, thận dương bất túc,… có thể dẫn đến triệu chứng rối loạn tiểu tiện như tiểu nhiều lần, tiểu đêm và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Người bệnh có thể tham khảo bài thuốc từ ô dược và những vị thuốc khác:

Nguyên liệu: 10g ô dược, sơn dược và ích trí nhân mỗi vị 16g.

Cách sử dụng: Sắc thuốc và dùng uống trong ngày.

2. Bài thuốc dành cho phụ nữ

Ô được có thể được sử dụng làm bài thuốc giúp cải thiện đau bụng trong chu kỳ kinh nguyệt ở phụ nữ. Cách thực hiện:

Nguyên liệu: mộc hương, ô dược (vi sao) và huyền hồ (chích giấm) mỗi vị 12g, 3g sa nhân (vi sao), 5g cam thảo, sinh khương 4g.

Cách sử dụng: Sắc thuốc và uống 2 lần/ngày trước bữa ăn. Sử dụng sau khi chu kỳ kinh nguyệt đã kết thúc và uống trong 17 – 21 ngày.

3. Các bài thuốc về đường tiêu hóa

Bạn có thể áp dụng các bài thuốc sau trong trường hợp gặp phải các vấn đề về tiêu hóa:

• Bài thuốc trị rối loạn tiêu hóa với các triệu chứng ợ hơi, buồn nôn, khó tiêu, chướng bụng.

Nguyên liệu: Hương phụ, ô dược

Cách sử dụng: Tán nguyên liệu thành bột mịn, sử dụng với tỉ lệ 1:1. Pha 2 – 8g bột với nước gừng sắc và uống 2 lần/ngày.

• Bài thuốc trị tiêu chảy, lỵ, sốt.

Nguyên liệu: Ô dược đã sao vàng với cám.

Cách sử dụng: Tán ô dược thành bột mịn và pha 3 – 5g bột với nước cơm mỗi lần sử dụng. Uống vào trước bữa ăn khoảng 90 phút, sử dụng 2 – 3 lần/ngày.

4. Bài thuốc trị đau bụng dưới do hàn sán

Ô dược có tính ấm nên có thể được sử dụng để cải thiện các tình trạng do nhiễm hàn khí gây ra. Cách thực hiện bài thuốc:

Nguyên liệu: Ô dược, cao lương khương, hồi hương mỗi vị 6g và 8g thanh bì.

Cách sử dụng: Đem các nguyên liệu đi sắc thuốc trong ngày.

5. Bài thuốc cho trẻ em

Trường hợp trẻ bị chứng cam tích, bạn có thể áp dụng bài thuốc từ ô dược với các vị thuốc khác như sau:

Nguyên liệu: Bạch truật, ô dược, màng mề gà (kê nội kim) sao cám, hoài sơn sao vàng và ý dĩ mỗi vị 10 – 12g.

Cách sử dụng: Tán tất cả các nguyên liệu thành bột mịn, pha 5 – 9g bột với nước mỗi lần sử dụng. Uống 3 lần/ngày và duy trì trong 2 – 3 tuần. Có thể cho trẻ uống thuốc nhiều đợt để cải thiện hiệu quả tình trạng bệnh.

Rễ cây ô dược là một vị thuốc được sử dụng phổ biến

Những lưu ý khi sử dụng vị thuốc ô dược

Khi sử dụng các vị thuốc từ cây ô dược, bạn cần lưu ý những điều sau:

• Chống chỉ định sử dụng đối với những người khí huyết hư kèm nội nhiệt.
• Hiện nay, có nhiều đơn vị bán ô dược giả và trà trộn cây sim rừng, nên bạn cần tìm mua ô dược tại những địa chỉ uy tín.
• Trao đổi với bác sĩ trước khi sử dụng để tránh những nguy cơ rủi ro hoặc tương tác với những loại thuốc đặc trị đang sử dụng.

Các câu hỏi thường gặp

1. Phụ nữ mang thai có sử dụng cây ô dược được không?

Phụ nữ mang thai và cho con bú cần giảm thiểu tối đa lượng thảo dược sử dụng vì có thể gây ảnh hưởng đến thai nhi, tăng nguy cơ dẫn đến các cơn co thắt tử cung hoặc khuyết tật bẩm sinh. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng, tránh tình trạng sử dụng các bài thuốc ô dược tại nhà.

2. Liều lượng sử dụng ô dược tối đa mỗi ngày?

Liều dùng tham khảo đối với vị thuốc này là 8 – 12g/ngày đối với dạng bột hoặc nước sắc. Tuy nhiên, tùy thuộc vào nguyên nhân cần sử dụng và sự kết hợp với các vị thuốc khác mà liều dùng có thay đổi. Lưu ý, sử dụng các bài thuốc theo chỉ dẫn của chuyên gia.

Cây ô dược là một dược liệu quý có nhiều công dụng đối với sức khỏe, đặc biệt là trong việc điều trị các vấn đề liên quan tiểu tiện. Bên cạnh sử dụng các bài thuốc Đông y, hiện nay thành phần Lindera Aggregata đã được chiết xuất và điều chế dưới dạng viên nang, kết hợp với nhiều nguyên liệu thiên nhiên khác để hỗ trợ tình trạng rối loạn tiểu tiện.