Són tiểu: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng ngừa

Són tiểu là một trong những dấu hiệu rối loạn tiểu tiện ảnh hưởng nặng nề đến tâm lý và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Tiểu són nếu không được khắc phục có thể khiến người bệnh tự ti, xấu hổ dễ dẫn tới chứng trầm cảm, sống khép mình, ngại giao tiếp. Vậy Són tiểu (đái són) là bệnh gì? Nguyên nhân gì, triệu chứng và cách điều trị như thế nào? Tất cả sẽ được chuyên gia giải đáp cụ thể ngay.

Tiểu són là gì?

Tiểu són (hay còn gọi là tiểu không tự chủ) là tình trạng không kiểm soát được việc tiểu tiện, nước tiểu có thể rò ra ngoài trước khi vào nhà vệ sinh. Mức độ của són tiểu có thể thay đổi từ nhẹ, với việc són ra một ít nước tiểu khi ho, hắt hơi, chạy nhảy hoặc mang vác nặng… cho đến một lượng lớn nước tiểu mà không kiểm soát được.

Tình trạng tiểu són có thể bắt gặp ở bất kỳ độ tuổi, giới tính nào. Tuy nhiên, tuổi càng cao thì càng dễ mắc phải, vì lúc này cơ chịu trách nhiệm kiểm soát bàng quang, niệu đạo bị giảm trương lực cơ nên sẽ làm tăng khả năng nước tiểu tràn ra và gây tiểu không tự chủ. (1)

Són tiểu ở nam giới ảnh hưởng nhiều đến tâm lý và chất lượng cuộc sống của người bệnh

Phân loại tiểu són

Hầu hết chúng ta đều đã từng trải qua tình trạng són tiểu một lần với lượng nước tiểu ít. Tuy nhiên, nếu lượng nước tiểu bị són có thể từ ít đến nhiều và diễn tiến càng tăng về tần suất thì người bệnh cần đặc biệt quan tâm. Có 5 loại tiểu són thường gặp như sau:

1. Tiểu són do áp lực

Đây là tình trạng mất khả năng kiểm soát quá trình giải phóng của nước tiểu, điều này xảy ra khi tăng áp lực đột ngột lên bàng quang và niệu đạo, làm cho các cơ vòng mở ra trong thời gian ngắn, dẫn đến són tiểu. Áp lực ở đây là áp lực về mặt thể chất, nghĩa là có lực chèn ép tác động lên bàng quang chứ không phải áp lực về mặt tâm lý. Cụ thể, khi bị tiểu són nhẹ, áp lực từ các hoạt động mạnh và đột ngột như ho, hắt hơi, cười, tập thể dục sẽ gây rò rỉ nước tiểu. Khi tình trạng trở nên nghiêm trọng, người bệnh có thể bị tiểu són do cả những chuyển động nhẹ như đứng lên, đi bộ hoặc cúi người.

2. Tiểu gấp tiểu són

Người bệnh phải giải quyết ngay nhu cầu khi mắc tiểu và không thể kìm nén được. Nguyên nhân là do cơ bàng quang co bóp mạnh khiến cho một lượng chất lỏng rò ra khi chưa kịp vào nhà vệ sinh.

3. Són tiểu tràn (tiểu són do bàng quang đầy)

Mặc dù người bệnh mới đi tiểu nhưng nước tiểu vẫn còn, bàng quang chưa rỗng hoàn toàn nên khiến nước tiểu nhanh đầy lại. Người bệnh lại có cảm giác phải đi tiểu gấp sau đó và kèm hiện tượng nước tiểu rò ra ngoài.

4. Tiểu són không tự chủ hoàn toàn

Là tình trạng người bệnh mất kiểm soát tiểu tiện, mặc dù ý thức được việc cần nín tiểu và đã cố nhịn nhưng nước tiểu vẫn chảy ra ngoài.

5. Tiểu són chức năng

Do các gặp các vấn đề về sức khỏe mà người bệnh không thể di chuyển nhanh đến nhà vệ sinh gây són tiểu (nam giới bị đau xương khớp, người bị bệnh thần kinh…) (2)

Nguyên nhân gây tiểu són

Tiểu són không phải là bệnh lý mà là triệu chứng của nhiều loại bệnh khác nhau. Ngoài ra, tiểu són cũng có thể do lối sống hoặc do phác đồ điều trị bệnh. Nguyên nhân són tiểu được chia làm 2 loại như sau:

1. Nguyên nhân gây tiểu són tạm thời

Một số nguyên nhân gây tiểu són tạm thời:

• Tập luyện,vận động quá sức

Tính chất công việc phải khuân vác nặng, chế độ tập luyện ở cường độ cao, quá sức như nâng tạ, chạy bộ, đạp xe… có thể khiến bàng quang chịu một áp lực lớn làm giảm hệ thống nâng đỡ sàn chậu đối với đường tiểu dưới và dẫn đến tình trạng tiểu són tạm thời.

• Do một số đồ uống, thực phẩm

Bia rượu, caffeine, nước khoáng có ga, chất ngọt nhân tạo, socola, thức ăn chứa nhiều gia vị, đồ ăn cay, đặc biệt là trái cây họ cam quýt và vitamin C liều cao có thể kích thích bàng quang, làm tăng lượng nước tiểu. Ngoài ra, uống quá nhiều nước cũng gây quá tải cho hệ thống tiết niệu và xuất hiện hiện tượng tiểu són tạm thời.

• Do thuốc

Một số loại thuốc điều trị bệnh tim và huyết áp, thuốc an thần, thuốc giãn cơ… cũng gây ra tình trạng tiểu nhiều, tiểu són.

2. Són tiểu do bệnh lý

Một số bệnh lý dưới đây cũng có thể gây ra tình trạng tiểu són như:

• Phì đại lành tính tuyến tiền liệt

Phì đại lành tính tuyến tiền liệt là tình trạng tăng kích thước tuyến tiền liệt ở nam giới. Bệnh thường xảy ra ở nam giới trên 40 tuổi. Đây là bệnh lành tính, thường không đe dọa đến tính mạng, tuy nhiên nếu không điều trị kịp thời, bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm.

Ở giai đoạn đầu, phì đại lành tính tuyến tiền liệt khiến đường tiểu bị chèn ép, gây rối loạn chức năng tiểu tiện của người bệnh với các triệu chứng thường gặp như tiểu khó, bí tiểu, tiểu gấp, tiểu són, tiểu đêm nhiều lần… ảnh hưởng đến giấc ngủ cũng như chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Khi bệnh chuyển sang giai đoạn mạn tính, bệnh có thể gây nhiễm trùng đường tiết niệu do nước tiểu ứ đọng, tạo cơ hội cho vi khuẩn sinh sôi và phát triển. Bên cạnh đó, nước tiểu ứ đọng lâu ngày trong bàng quang còn dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như: sỏi bàng quang, sỏi thận, tiểu ra máu, suy thận… (3)

Có thể bạn quan tâm: 9 nguyên nhân phì đại tuyến tiền liệt

• Ung thư tuyến tiền liệt

Ung thư tuyến tiền liệt là sự phát triển bất thường, mất kiểm soát của các tế bào tuyến tiền liệt, hình thành nên khối u ác tính và dẫn đến ung thư tuyến tiền liệt. Đa phần, ung thư tuyến tiền liệt phát triển chậm và không có biểu hiện cụ thể ở giai đoạn đầu.

Do sự phát triển của khối ung thư ở tuyến tiền liệt làm tắc nghẽn lưu thông nước tiểu và tắc nghẽn của bàng quang. Bệnh nhân bị rối loạn tiểu tiện với các triệu chứng như: cảm giác đi tiểu không hết, còn sót lại nước tiểu sau khi đi tiểu, tiểu són (tiểu không tự chủ), tia nước tiểu yếu, bí tiểu cấp tính, tiểu đêm nhiều lần, nước tiểu có máu…

Nếu khối ung thư ở tuyến tiền liệt là khối ác tính và khi tế bào ung thư đã loa tỏa hoặc di căn sẽ xuất hiện các triệu chứng như: đau vùng xương chậu,đau cột sống, xuất tinh ra máu, đau buốt khi xuất tinh, phù nề chi dưới. Người bệnh có thể gặp biến chứng suy thận, thiếu máu, suy nhược cơ thể…

• Bàng quang tăng hoạt

Bàng quang tăng hoạt là một tình trạng rối loạn chức năng giữ nước của bàng quang, đồng thời bàng quang co bóp không đúng thời điểm gây ra cảm giác mắc tiểu đột ngột, cần phải đi tiểu ngay và nếu nhịn tiểu có thể bị són tiểu… mà không liên quan đến nhiễm trùng đường tiểu hoặc các bệnh lý rõ ràng khác. Bàng quang tăng hoạt tuy không nguy hiểm nhưng gây nhiều khó chịu cho bệnh nhân, ảnh hưởng đến sinh hoạt, học tập, tâm lý và chất lượng cuộc sống.

• Bàng quang thần kinh

Đây là bệnh lý gây mất chức năng của bàng quang do tổn thương một phần của hệ thống thần kinh. Bệnh khiến cho bàng quang hoạt động kém, không thể co lại và tống xuất nước tiểu ra ngoài hoàn toàn hoặc ngược lại do bàng quang hoạt động quá mức, co lại thường xuyên cũng như không có khả năng phối hợp với các cơ co thắt bàng quang.

Bệnh bàng quang thần kinh khiến người bệnh không có khả năng kiểm soát việc đi tiểu, thường xuyên tiểu són, nước tiểu nhỏ giọt, bí tiểu. Do ứ nước tiểu nên có thể dẫn đến mất khả năng co cơ bàng quang, đôi khi còn do mất sự phối hợp nhịp nhàng giữa các cơ bàng quang và cơ thắt niệu đạo ngoài. Ngoài ra, bệnh nhân còn có triệu chứng của nhiễm trùng tiểu lặp đi lặp lại và thận ứ nước.

• Rối loạn thần kinh thực vật

Hệ thần kinh thực vật là hệ thống chi phối hoạt động của các bộ phận có tính chất tự động như: hoạt động của cơ quan hô hấp, tiêu hóa, hoạt động tuần hoàn, bài tiết… các hoạt động này được gọi là hoạt động không theo ý muốn của con người.

Rối loạn hệ thần kinh thực vật (tên tiếng anh là autonomic nervous system disorders) là do mất cân bằng giữa hệ thống thần kinh giao cảm và phó giao cảm. Rối loạn thần kinh thực vật có ảnh hưởng đến các bộ phận trên cơ thể như tim mạch (hồi hộp, hụt hơi, rối loạn nhịp tim, huyết áp thất thường…), với hệ tiêu hóa (rối loạn chức năng co bóp của dạ dày, ruột), hệ thần kinh (đau đầu, giảm trí nhớ, giảm tập trung, ngủ kém, lo âu, buồn bực vô cớ), hệ tiết niệu (tiểu khó, tiểu són, tiểu không hết nước tiểu, nhiễm trùng đường tiết niệu)…

• Tiểu đường

Tiểu đường ảnh hưởng đến tất cả các bộ phận khác của cơ thể. Trong đó, rối loạn chức năng bàng quang là một biến chứng rất phổ biến của bệnh đái tháo đường. Cụ thể, đái tháo đường làm dây thần kinh bị hư tổn khiến việc dẫn truyền tín hiệu đến bàng quang không đúng thời điểm, cơ bàng quang thắt lại một cách đột ngột và dẫn đến các triệu chứng như đi tiểu nhiều lần, đột ngột muốn đi tiểu, tiểu són bất ngờ…

Xem thêm: 23+ nguyên nhân bị tiểu són ở nam giới và cách điều trị hiệu quả

Tiểu đường cũng là một trong những nguyên nhân gây ra tình trạng tiểu són

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ tiểu són

• Phụ nữ mang thai: Do thay đổi nội tiết và tăng trọng lượng của thai nhi dẫn đến việc tiểu són.

• Sau sinh: Trong quá trình sinh con người phụ nữ phải rặn mạnh khiến các mô, cơ và dây thần kinh ở bàng quang bị tổn thương. Ngoài ra, tình trạng sa tử cung, bàng quang, trực tràng hoặc ruột non khiến các cơ quan này bị đẩy xuống xa với vị trí giải phẫu ban đầu và nhô vào âm đạo, từ đó, dẫn đến tình trạng tiểu không tự chủ.

• Phụ nữ mãn kinh: Bước vào thời kỳ mãn kinh, hệ trục não bộ – tuyến yên buồng trứng suy giảm hoạt động, nội tiết tố estrogen sụt giảm (loại nội tiết tố giúp giữ cho mô, niêm mạc bàng quang và niệu đạo khỏe mạnh). Sự suy giảm của các mô này có thể làm tăng nguy cơ mắc phải tình trạng tiểu không tự chủ. Phụ nữ sau khi hoặc trong độ tuổi tiền mãn kinh dễ gặp tình trạng rối loạn chức năng cơ sàn chậu. Khi bị rối loạn cơ sàn chậu, phụ nữ dễ gặp tình trạng tiểu són.

• Tuổi tác: Càng lớn tuổi, hệ thống cơ trong bàng quang và niệu đạo giảm hoạt động và sự nâng đỡ khiến khả năng dự trữ nước tiểu trong bàng quang giảm, nước tiểu dễ bị rò rỉ ra bên ngoài.
• Thừa cân béo phì: Những người thừa cân, béo phì có nguy cơ bị són tiểu do trọng lượng dư thừa làm tăng áp lực lên các cơ quan vùng chậu, bàng quang.
• Hút thuốc lá: Đây cũng là yếu tố làm tăng nguy cơ mắc ung thư bàng quang với các triệu chứng như tiểu ra máu, rối loạn tiểu tiện: tiểu són, tiểu buốt, tiểu đau.

Tác hại của tình trạng tiểu són

Tiểu són tuy không đe dọa đến tính mạng người bệnh nhưng ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt và chất lượng cuộc sống. Một số biến chứng nguy hiểm như:

1. Tự ti, trầm cảm và xa lánh xã hội

Tình trạng tiểu són kéo dài gây ra những phiền toái khó chịu, khiến người bệnh luôn cảm thấy tự ti, xấu hổ. Không chỉ vậy, tình trạng tiểu són còn khiến người bệnh cảm thấy mất vệ sinh và gây ra mùi khó chịu trên cơ thể. Nếu không được điều trị, tiểu són kéo dài có thể dẫn đến bệnh trầm cảm, người bệnh sống khép mình và xa lánh xã hội.

2. Ảnh hưởng đến giấc ngủ

Sự căng thẳng, lo âu về chứng tiểu són làm cho một số người bệnh bị khó ngủ. Ngoài ra, do phải đi vệ sinh nhiều lần vào buổi tối, nên giấc ngủ bị gián đoạn và khó ngủ lại được.

3. Ảnh hưởng đến công việc

Tiểu són khiến người bệnh mất tập trung, lo lắng với tình trạng bệnh của mình làm ảnh hưởng xấu đến công việc, học tập.

Tiểu són, tiểu nhiều lần khiến người bệnh mệt mỏi, mất tập trung trong học tập, làm việc

4. Ảnh hưởng đến sinh lý

Són tiểu làm cho người bệnh cảm thấy tự ti, ngại việc quan hệ. Với sự lo lắng nước tiểu sẽ rỉ ra trong lúc giao hợp, nhiều người mắc chứng tiểu són còn tìm cách né tránh việc quan hệ.

5. Gặp vấn đề về da

Phát ban, nhiễm trùng và lở loét có thể xảy ra khi da thường xuyên bị ẩm ướt.

6. Nhiễm trùng đường tiết niệu

Tình trạng tiểu són kéo dài tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập vào hệ thống tiết niệu và gây nhiễm trùng đường tiết niệu.

Khi nào bạn cần gặp bác sĩ?

Nếu tiểu són ảnh hưởng đến các hoạt động sinh hoạt hàng ngày, suy giảm chất lượng cuộc sống và khiến bạn cảm thấy tự ti, ngại tiếp xúc, người bệnh được khuyến cáo nên gặp bác sĩ chuyên khoa để khám, tư vấn và có phác đồ điều trị thích hợp.

Các phương pháp chẩn đoán tiểu són

Để xác định chính xác nguyên nhân gây ra tình trạng tiểu són, bạn nên đến các cơ sở y tế chuyên khoa để được thăm khám, bác sĩ sẽ yêu cầu các phương pháp chẩn đoán tiểu són gồm:

1. Hỏi thăm tiền sử bệnh

Người bệnh cần cung cấp các thông tin về tiền sử bệnh tật cụ thể để bác sĩ làm căn cứ để chẩn đoán bệnh. Người bệnh cần ghi lại nhật ký bàng quang, cụ thể ghi lại số thể tích nước bạn đã uống và lượng nước tiểu đã đi trong một vài ngày, nhờ đó, bác sĩ có thể ước lượng được số lượng nước tiểu bị són cũng như số lần bị són.

2. Xét nghiệm nước tiểu

Xét nghiệm nước tiểu nhằm phát hiện tình trạng nhiễm trùng, máu trong nước tiểu hoặc bất kỳ tình trạng nào bất thường khác.

3. Nội soi bàng quang

Đây là thủ thuật giúp bác sĩ khảo sát đường tiểu dưới, bao gồm niệu đạo và bàng quang thông qua máy nội soi. Bác sĩ sẽ sử dụng ống nội soi đưa vào bàng quang thông qua ngã niệu đạo để kiểm tra chức năng bàng quang.

4. Đo lường nước tiểu tồn lưu sau khi đi tiểu

Người bệnh đi tiểu vào dụng cụ đo lượng nước tiểu. Tiếp đến, bác sĩ sẽ kiểm tra số lượng nước tiểu còn lại trong bàng quang bằng cách sử dụng ống thông hoặc siêu âm. Nếu nước tiểu còn sót lại trong bàng quang nhiều có thể người bệnh bị tắc nghẽn đường tiết niệu hoặc có vấn đề với các dây thần kinh. (4)

Các phương pháp giúp kiểm soát và điều trị tình trạng tiểu són

Phương pháp kiểm soát, điều trị tình trạng tiểu són phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ và loại són tiểu. Bác sĩ sẽ ưu tiên biện pháp điều trị ít xâm lấn trước, nếu thất bại sẽ chuyển sang phương pháp khác hay phối hợp nhiều phương pháp. Một số phương pháp giúp kiểm soát và cải thiện tình trạng tiểu són như:

1. Luyện tập bàng quang

Luyện tập bàng quang bằng cách nhịn đi tiểu khi mắc tiểu. Người bệnh bắt đầu bằng cách cố gắng nhịn trong 10 phút mỗi khi bạn có cảm giác buồn tiểu. Mục đích là kéo dài thời gian giữa các lần đi vệ sinh cho đến khi đạt được 2,5 đến 3,5 giờ.

Tiểu ngắt quãng là kỹ thuật giúp người bệnh học cách làm trống bàng quang hoàn toàn để tránh tình trạng bị tiểu són khi đầy bằng quang bằng cách đi tiểu, sau đó dừng, chờ vài phút và tiếp tục tiểu.

2. Bài tập Kegel

Bài tập Kegel là một trong những bài tập cơ sàn chậu hiệu quả bạn có thể tham khảo. Nhiệm vụ của cơ này là hỗ trợ nâng đỡ các cơ quan vùng chậu gồm niệu đạo, bàng quang, ruột. Cơ sàn chậu giữ cho các cơ quan này ở đúng vị trí, không bị sa xuống khi vận động và chạy nhảy, đồng thời kiểm soát tốt chức năng của đường tiểu, đường tiêu hóa và duy trì chức năng tình dục.

Để tập bài tập Kegel trước tiên nam giới phải xác định được nhóm cơ sàn chậu bằng cách thử ngừng tiểu khi đang tiểu giữa chừng hoặc thắt chặt cơ khi muốn trung tiện, khi đó bạn sẽ cảm nhận được sự vận động và co thắt của nhóm cơ sàn chậu. Sau khi xác định được nhóm cơ sàn chậu, bạn bắt đầu thực hiện bài tập Kegel:

• Ngồi thẳng lưng, khoanh chân và tập trung vào cơ sàn chậu.
• Siết chặt nhóm cơ sàn chậu như đã xác định bên trên.
• Giữ nguyên tư thế siết cơ trong 2-3 giây và thả ra.
• Lặp lại động tác này 10 lần mỗi hiệp, nên duy trì thực hiện 3 hiệp mỗi ngày.

3. Sử dụng thuốc

Dựa vào nguyên nhân gây bệnh, tình trạng của bệnh nhân, kết quả khám/xét nghiệm để bác sĩ chỉ định loại thuốc phù hợp.

Tùy vào từng nguyên nhân gây bệnh mà bác sĩ có thể chỉ định thuốc điều trị phù hợp.

4. Kích thích thần kinh

Bác sĩ sẽ dùng các điện cực để đưa vào trực tràng hoặc âm đạo của người bệnh để kích thích và tăng cường sức mạnh cho cơ sàn chậu. Việc kích thích nhẹ nhàng bằng điện cực có hiệu quả đối với tiểu tiện không tự chủ do căng thẳng cũng như tình trạng kích thích đi tiểu không kiểm soát.

5. Phẫu thuật

Một số phương pháp phẫu thuật giúp cải thiện tình trạng tiểu són như:

Phẫu thuật đặt võng nâng cổ bàng quang (Sling procedures): Phương pháp này sử dụng mô của cơ thể và vật liệu tổng hợp để tạo ra bộ khung xung quanh niệu đạo và cổ bàng quang giúp cho niệu đạo đóng khi người bệnh ho hoặc hắt hơi để không bị són tiểu.

Cơ thắt nhân tạo (Artificial urinary sphincter): Đây là một bộ thiết bị bao gồm một vòng bít được cấy xung quanh cổ bàng quang hoặc niệu đạo màng, một máy bơm được đặt trong bìu để điều khiển việc tắt/mở và một bể chứa. Vòng bít được cấy quanh cổ bàng quang sẽ giúp giữ nước tiểu lại cho đến khi người bệnh sẵn sàng đi tiểu. Để đi tiểu, người bệnh chỉ cần ấn van được cấy dưới da làm cho vòng xì hơi để nước tiểu có thể chảy ra ngoài qua niệu đạo.

6. Giảm cân

Nếu tình trạng tiểu són xuất phát từ nguyên nhân thừa cân, béo phì người bệnh cần giảm cân để cải thiện chứng tiểu són và nâng cao sức khỏe tổng thể.

Són tiểu do nhiều nguyên nhân gây ra, trong đó có cả những nguyên nhân do các bệnh lý nguy hiểm, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống và sức khỏe. Do đó, khi các triệu chứng tiểu són kéo dài, người bệnh không được chủ quan, đến ngay cơ sở y tế chuyên khoa để thăm khám, chẩn đoán nguyên nhân và có phương pháp điều trị thích hợp.